CASTRUM BYDLIN

Historia Bydlina sięga czasów Bolesława Krzywoustego. O wsi leżącej nad rzeczką Soczewnicą (lub inaczej Leciuchną) pisano już w 1120 roku. Kilkanaście lat później jako posiadacze występują Pełka z Bydlina i Niemierza z Gołczy. W 1388 roku na pobliskim wzniesieniu stanął zamek rycerza Niemierzy herbu Strzała. Pierwotnie mogła to być trzykondygnacyjna wieża obronna z białego kamienia wapiennego. Niektórzy sądzą, że była to własność nieślubnych synów Kazimierza Wielkiego z Cudką: Jana, Niemierzy i Pełki. Sam Bydlin, co dzisiaj wydaje się nieprawdopodobne, był w roku 1404 lokowany na prawie miejskim, które utracił w roku 1530.

Zamek rozbudowano w kształt prostokąta o wymiarach 20 na 8 metrów, z murami o grubości 2 m i wysokości 7 m. Na narożnikach powstały ukośne szkarpy. Strzelnice są dzisiaj zamurowane. Wewnątrz postawiono drewniane zabudowania. Po zachodniej stronie znajdowało się źródło krystalicznej wody. Całość otaczała fosa i kamienno-ziemny wał. Od strony północnej zamku chroniła stroma skarpa i bagna. Możliwe, że należał jeszcze do Toporczyków. 

Zamek nie był prawdopodobnie zbyt użyteczny. Bonerowie postanowili przebudować go na kościół. W 1520 roku Jan Firlej uczynił z niego zbór ariański, ale jego syn Mikołaj przywrócił w 1594 roku świątyni charakter kościoła rzymskiego pod wezwaniem św. Krzyża. Kościół przetrwał do najazdu Szwedów. Został spalony w 1655 roku, odbudowany i opuszczony w XVIII wieku popadł w ruinę. Jeszcze w 1800 roku istniała wysoka, górująca nad okolicą, wieża. Dzisiaj w niebo sterczą fragmenty murów bez dachu, które porasta dzika, zielona roślinność. Współcześnie odnaleziono ślady wieży bramnej i wykutych w skale grobów oraz szereg drobnych śladów w postaci monet, resztek ceramiki, kafli z XIV-XVI wieku.