OLKUSZ - GRÓD NAD BABĄ

 Na początku szlaku spacerowego zarys dawnego muru obronnego. Wejścia pilnuje figura rycerza z mieczem i tarczą herbową Olkusza. Za kościołem zrekonstruowano fragment murów miejskich i basztę.

Najpierw był gród na zachód od dzisiejszego miasta. W 1184 roku w Starym Olkuszu istniało probostwo. W obecnej lokalizacji gród olkuski stanął nad rzeką Babą w połowie XIII wieku. Mury obronne wraz z 14 basztami oraz Bramą Krakowską, Bramą Sławkowską i Bramą Wolbromską zbudowano w wieku XIV. Istniały jeszcze furty: Parczewska, Farna i Żuradzka.

Większość kamieniczek wokół rynku pochodzi z XIX wieku i późniejszych lat. Oglądamy gotyckie fragmenty portalu kamienic pod numerami 15 i 16, "Batorówkę", przebudowany palac Wielopolskich. Pod kamienicą nr 24 zachowały się piwnice pałacu Tęczyńskich. Na środku relikt dawnego ratusza połączony z niewielką drewnianą platformą, która może pełnić funkcję sceny. W narożniku, za którym widać bryłę kościoła, dwa znaczniejsze budynki. Przed jednym z nich stanęło zrekonstruowane w roku 2006 popiersie J.Piłsudskiego z 1936 roku zniszczone przez Niemców w czasie II wojny światowej.

Bazylika św. Andrzeja Apostoła powstała na przełomie XIII/XIV wieku. Wykorzystano cegłę i miejscowy czerwony piaskowiec. Ta pierwotna budowla to dzisiejsze prezbiterium. Kościół rozbudował Kazimierz Wielki. Potem stanęła kaplica św. Anny przy południowej ścianie (XV w.), kruchta i kaplica loretańska (XVII w.). Z olkuskiego ołowiu wykonano chrzcielnicę (XVI w.), a ze srebra półtorametrowy krzyż gwarków (XVII w.). W podziemnych kryptach spoczywa fundator kościoła, bogaty olkuski mieszczanin Stanisław Amenda.

Zamożność Olkusza potwierdziło sprowadzenie zakonu augustianów i budowa klasztoru, który nie przetrwał do naszych dni oraz wybór miasta w 1356 roku do Sądu Sześciu Miast. 

ZAMEK NA KRUCZEJ SKALE

Trzy kilometry dzielą Olkusz od wsi Rabsztyn. Droga przeskakuje przez niewielkie wzgórza. Zza ostatniego z nich i niewielkich leśnych zagajników wyłaniają się ruiny dużego zamku, wyrastające z wapiennych skał. Skręcamy w utwardzoną drogę, obok zrujnowanych zabudowań. Dalej piaszczysta droga wije się w trawie wokół zamkowych murów i dochodzi do drewnianego mostu nad suchą fosą. Ziemne obwałowania istnieją do dzisiaj.Drewnianą warownię postawili rycerze z herbem Topór już w XIII wieku. Wśród władających zamkiem są Iwo i Jan z Rabsztyna. Za panowania Kazimierza Wielkiego zbudowano zamek murowany. Na skalnym ostańcu stanęła wieża mieszkalna otoczona murami.  To jest jego zrekonstruowana dzisiaj starsza część ściśle związana z Kruczą Skałą. Z daleka trudno dostrzec, w którym miejscu kończy się naturalny kamień, a gdzie rozpoczyna ściana zamku. Nad murami dominuje wysoka wieża. W stronę południową, częściowo na wschód i na zachód stromo opadają stoki wzgórza. Droga zamkowa doprowadza do drewnianego mostu, wałów i suchej fosy od północy. Stąd roztacza się rozległy widok na dawne dziedziny Toporczyków.
W XIV i XV wieku zamkiem władali Melsztyńscy herbu Leliwa. Było tak do 1439 roku kiedy wspierający husytów Spytek z Melsztyna poległ w bitwie pod Grotnikami. Potem jeszcze związani rodzinnie ze Spytkiem Tęczyńscy próbowali go utrzymać w swoich rekach. Następca zabitego w roku 1461 przez krakowskich mieszczan Andrzeja Tęczyńskiego Jan przyjął nazwisko Rabsztyński. W kolejnych stuleciach zmieniali się właściciele - byli Kościeleccy, Bonerowie, Wolscy, Myszkowscy. Boner w 1573 roku gościł zmierzającego do Krakowa Henryka Walezjusza. W okolicy rabsztyńskiego zamku  rozbite zostały przez załogę zamkową dowodzoną przez pułkownika "Cantora one Hołubka" oddziały Maksymiliana Habsburga próbującego w 1587 roku uprzedzić koronację Stefana Batorego. 
Renesansowa siedziba magnacka z 40 bogato wyposażonymi pokojami była powodem do dumy jej właścicieli. Upadek zamku nastąpił w 1657 roku. Zdobyli i złupili go Szwedzi. Był później tylko częściowo zamieszkały. W XIX wieku został całkowicie opuszczony i popadł w ruinę. Ceglaną nadbudowę części gotyckiej w 2 połowie wieku zniszczyli poszukiwacze skarbów.

*

Można sobie jedynie wyobrazić wielkość i piękno dolnego zamku. Rzędy wysokich okien zdobiły zamkową ścianę od strony wschodniej. Dzisiaj to wyszczerbione otwory. Jedyną ozdobą pozbawionej dachu ściany są zielone rośliny wgryzające się korzeniami w szczeliny kamieni i żółte kwiaty. Czy grono ludzi z pasją doprowadzi do rekonstrukcji i powrotu do lat świetności?